حمله غزها به خراسان و بازتاب آن در قصاید فارسی

در تاریخ ادبیّات ایران پس از اسلام، شاعران هر عصر چنان متأثّر از محیط خود بوده‏اند که‏ در آثارشان اطّلاعات مفیدی درباره تاریخ سیاسی، اجتماعی‏ و تمدّنی عصر خود برجای گذاشته‏اند و در قالب‏های گوناگون شعری از وضع زمانه خود سخن‏ گفته‏اند؛ به گونه ای که حتّی مورّخان می‏توانند با استفاده از این اشعار، به درک درست‏ و کاملی از تاریخ جامعه و فرهنگ آن زمان دست پیدا کنند. یکی از حوادث و وقایع تاریخی ایران در قرن ششم هجری که در شعر فارسی بازتاب بسیاری داشته، حمله غزان به خراسان است. گروهی از شاعران قصیده سرای قرن ششم، تصاویر روشنی از این رویداد در اشعار خود قلم زده اند. در این مقاله، نویسندگان با بررسی این رویداد تلخ تاریخی در ایران و پیامدهای سیاسی- اجتماعی و نیز ادبی آن نشان خواهند داد که یک متن ادبی – و در شکل خرد آن قصیده فارسی- چگونه می تواند منعکس کننده یک واقعه تاریخی باشد. برای این منظور پس از ذکر توصیفاتی درباره طایفه غزان و تعامل حکومت سلجوقی با آنان و گزارش تاریخی از حمله آنها به خراسان، به بررسی بازتاب این واقعه در قصاید سه شاعر مهمّ این دوره: انوری ابیوردی، رشیدالدّین وطواط و خاقانی شروانی می پردازند.